Ik ben een schaduwdenker! II: Cultureel Relativisme (XL)

Wat heeft Louise Fresco precies tegen de schaduwdenkers?

In deel I schreef ik over haar officiële en (naar eigen zeggen) grootste bezwaar: het ontbreken van een "realistisch en genuanceerd begrip van de technisch mogelijkheden".

Ik heb echter geprobeerd om aan te tonen dat het mij en mijn familieleden niet ontbreekt aan kennis over en inzicht in de bijna onbegrensde mogelijkheden van de moderne techniek.

Soms geven technische ontwikkelingen inderdaad veel hoop voor de toekomst.

Maar volgens ons is het wél een kwestie van keuzes maken. 

Waarbij het er vooral om gaat wie de macht heeft om de eigen keuzes er met onweerlegbaar(!) gezag doorheen te drukken.

In een democratie is gewoonlijk sprake van meerdere opvattingen die het (idealiter!) met elkaar op een akkoordje gooien.

Zo zijn Lichtzoekers bepaald geen Schaduwzoekers.

Wel hebben ze (volgens Fresco!) met elkaar gemeen dat ze niet veel moeten hebben van "zoiets onromantisch als cijfers". 

Maar ook de schaduwdenkers - waar ik mezelf toe reken - zijn niet over één kam te scheren.

Fresco onderscheidt vier soorten schaduwdenkers:

1) De neo-Malthusianen (vooral VS). Kernpunten: pesticiden en kunstmest werken niet, en zeker niet op termijn. Door uitputting en erosie gaan kortetermijnsuccessen ten koste van toekomstige groei. We verkeren in een alarmfase.

2) De Ecologisch Eenkennigen (alweer met een hoofdletter, als betrof het een religieuze sekte!). Centraal staat de tegenstelling tussen mens en natuur. Oude rassen en landschappen verdwijnen. Waarom uitgerekend mensen die de gehele aarde willen beschermen van Eenkennigheid worden beschuldigd blijft onduidelijk.

3) De Biotechnologisch Bevreesden. Kernpunt: (overdreven) angst dat gewassen zelf niet langer zaad zullen leveren, zodat boeren afhankelijk zouden worden gemaakt van de multinationals. 

Wat dit betreft kan ik alleen maar hopen dat Fresco haar mening heeft herzien: Michael Pollan heeft deze praktijken jaren geleden al beschreven (In defense of food, 2008). 

Verder worden er gewassen ontwikkeld die bestand zijn tegen de bestrijdingsmiddelen van Monsanto. 

Gevolg: een ecologische woestijn, waarin letterlijk niets meer leeft, behalve het gewas (voorlopig mais) van de multinational.

4) De Voedselverontrusten. Kern: ongerustheid over de eigen gezondheid.

Hier vind ik bijna onverdund arsenicum in Fresco's omschrijving: 

Ze ontdekten dat lelijke buikjes en zwabberende bovenarmen heel goed te bestrijden zijn door gezond eten. 

Fresco zelf wist dit natuurlijk al lang.

Vlees eet zij naar eigen zeggen zelden.

Verder is zij zo slank als een dame die in de hoogste kringen verkeert behoort te zijn (zie afbeelding).  

Louise Ottilie Fresco, foto: Wikipedia. 

Tot welke groep behoor ik? En Mári? Ira?

Onder bedreiging van het opeten van zijn taart (biologisch!) koos Mári voor neo-Malthusiaan.

Ira herkende zich het meest in woede over de eco-woestijnen waarin uitsluitend de planten van Monsanto overleven. 

Zelf koos ik voor Ecologisch Eenkennige, omdat ik het oude landschap (en de biodiversiteit!) in het Hogeland voor mijn ogen zie verdwijnen.

We zijn een mooi stel!

Met onze nicht Romkje erbij, die een onvervalste "Voedselverontruste" is, zijn we een kwartet schaduwdenkers. 

"Heb jij, van de schaduwdenkers, de Biotechnologisch Bevreesden?"

"Nee. Maar heb jij dan misscien de Ecologisch Eenkennigen?"

Geert Wilders noemt de Islam een achterlijke religie.

Dodelijker kun je niet zijn: dit is onvervalst arsenicum. 

Wij Westerlingen behoren immers tot de intellectuele en culturele voorhoede, en de rest loopt tja... achter.

In het bijzonder de Islam, aldus Wilders.

Door een veel grotere groep Nederlanders wordt momenteel gespeculeerd over de redenen waarom (vaak hoog opgeleide en ogenschijnlijk goed geïntegreerde!) Nederlanders zich aansluiten bij IS.

Fresco's toon - "zoiets onromantisch als cijfers" - suggereert dat schaduwdenkers eveneens wat achtergebleven zijn. 

Evenals Wilders speculeert zij over de redenen om achter nieuwe (in dit geval voedsel)hypes aan te lopen.

Zo valt het haar op dat "vrouwen gevoeliger lijken voor de argumenten rondom bio-organische producten". 

Fresco, zelf een vrouw, kan er met al haar verstand niet bij.

Nu Fresco's voornaamste grief tegen de schaduwdenkers. 

Zelf noemt zij een gebrek aan vertrouwen in de technologie als haar voornaamste bezwaar. 

Dit gebrek aan vertrouwen heeft volgens Fresco te maken met weerzin tegen cijfers, nostalgie, "magisch denken" en vooral: een gebrek aan wetenschappelijk inzicht en/of het ontbreken van een rationele manier van denken.

Maar er is nog iets. 

Eerder noemde ik de beschuldiging van achterlijkheid van de Islam.

Wat betekent dit eigenlijk precies?

Je hoort immers ook veel mensen zeggen dat vroeger alles beter was.

Gek genoeg zijn dit vaak juist de mensen die achter Wilders aanlopen. 

Er is een overeenkomst in de toon van Fresco en die van Wilders.

Beiden beschouwen de superioriteit van de Westerse manier van denken als vanzelfsprekend.

Onze religie (of het ontbreken ervan) is "beter", daarover is geen twijfel. 

Of zelfs: al het andere is Religie, en alleen wij hebben de echte waarheid in pacht. 

Voor de goede orde: een waarheid in cijfers.

Want de moderne bijbel is gebaseerd op slechts één wetenschap (de economie), en geschreven in cijfers.

In formules zelfs. 

Over deze bijbelboeken kan door de toekomstige schriftgeleerden tot in de eeuwigheid worden gediscussieerd, want er is niemand die er nog iets van begrijpt.

Maar denk erom: God (lees: de Economie) is groot.

En oh ja: afbeeldingen (metaforen, beeldspraak, taal) zijn verboden.

Evenals ketterij. 

Het minder in het oog springende maar belangrijkste bezwaar van Fresco tegen de schaduwdenkers lijkt dan ook hun "culturele relativisme".

Zij verwoordt dit in een korte alinea op pagina 16 van de lezing.

Maar het is wat mij betreft eveneens de kern van wat er zoal tussen de regels door te lezen valt.

Zoals Wilders het woord multiculturalisme met walging uitspreekt, zo verzet Fresco zich met hand en tand tegen culturele relativisten, oftewel "aanhangers" van voedseltheorieën die: 

diep overtuigd zijn van de waarheid van hun leer, niettegenstaande wetenschappelijke bewijzen van het tegendeel. 

Let wel: wetenschappelijke bewijzen. 

Hoe zou je hieraan - als weldenkend mens - ooit kunnen twijfelen?

Hiermee verraad je jezelf immers als holbewoner.

"Diep overtuigd van de waarheid van hun leer"?

Wat te denken van het volgende:

De leer (van Montignac in dit geval) schijnt even goed als die van de 'gevestigde' (aanhalingstekens van Fresco) wetenschap die niet open genoeg zou staan voor vernieuwingen. Zo wordt alles slechts een kwestie van visie, waarbij verklaring en bewijsvoering niet meer doorslaggevend zijn, en Montignac net zoveel waarheid in pacht heeft als de biochemie of de epidemologie. Sterker nog, in het streven naar authenticiteit en het streven naar je 'innerlijke stem' (aanhalingstekens van Fresco) is iedere kritieke op gevestigde posities (cursivering van mij) niet alleen gerechtvaardigd, maar ook terecht, want oprecht.

Aldus professor Fresco.

Hoe zit het nu precies?

Fresco lijkt niet te houden van kritiek op "gevestigde posities".

Daarbij vallen zowel overtuigingen als visies onder het verdachte kopje van mensen die niet "diep overtuigd zijn van de waarheid van háár leer", in dit geval de wetenschap.

Het voert te ver om het nu te hebben over belangenverstrengeling.

Maar nergens worden zoveel onderzoeken door het bedrijfsleven gefinancierd als op de universiteit Wageningen.

Dit heeft vooral gevolgen voor de vragen die wel en niet gesteld worden.

En laat het stellen van de vraag nu net het halve werk zijn, in de wetenschap.

Evenmin zal ik hier uitweiden over de wonderlijke capaciteit van wetenschappers om op basis van strikt genomen weinig exacte uitgangspunten resultaten te verkrijgen die pretenderen tot acht cijfers achter de komma nauwkeurig te zijn, zoals Willem Schinkel - volgens Mári - beschrijft (in "over nut en nadeel van de sociologie van het leven", 2014).

In gewone mensentaal zou ik zeggen: de pot verwijt de ketel dat ie zwart ziet.

Oftewel: Fresco zélf meent de absolute en onweerlegbare waarheid in pacht te hebben.

Vervolgens lijkt haar hoge maatschappelijke positie haar vrij spel te geven om elk maatschappelijk debat over dit onderwerp met succes in de kiem te smoren.

Of laat ik zeggen: te marginaliseren.

Wat bijna hetzelfde is, in een tijd van een overvloed aan informatie, die niemand redelijkerwijs nog kan overzien.

Technologie heeft de goden vervangen, maar de vrees voor de machteloosheid is gebleven

schrijft Fresco letterlijk, op bladzijde 11.

Lezer: lees deze zin nog eens enkele keren, bij voorkeur hardop.

Proef de woorden op uw tong.

Zelf proef ik hier niet langer arsenicum, maar gruis.

Kiezelstenen zelfs.

In wezen onverteerbaar en - qua voedingsstoffen - leeg, maar het ligt wél zwaar op de maag.

Want wat moet je er mee? 

Is dít wetenschappelijke bewijsvoering?! 

Machteloos, voel ik me als ik dit lees.

Luyendijk schrijft dat woede weliswaar positief kan zijn (want vol energie) maar in combinatie met machteloosheid leidt tot depressie.

De "vrees voor machteloosheid" waar Fresco het over heeft lijkt mij dus gerechtvaardigd.

In het bijzonder na het lezen van haar aanmatigende tekst over de schaduwdenkers. 

Want deze tekst lijkt doelbewust een gevoel van machteloosheid aan te wakkeren.

Bij de wetenschappelijke leek, om precies te zijn.

Hoewel wij schaduwdenkers volgens haar weliswaar ons nut hebben (als een soort aardige gezelschapsdieren), lijkt het haar behoorlijk dwars te zitten dat wij zo overtuigd zijn van onze visie.

We lijken immers met steeds meer te zijn.

Daarbij leven we nog altijd in een democratie ;-)

Vandaar mijn oproep:

Schaduwdenkers aller landen, verenigt u!

P.S. Het is grappig dat Mári, Ira en ik ons nadrukkelijk distantiëren van de door Fresco beschreven Lichtzoekers (New Age, enz).

Zo zijn wij niet: daar waren we het snel over eens.

Tussen ons drieën -  zelfverklaarde schaduwdenkers - zijn er slechts nuanceverschillen.

Maar door de Lichtzoekers erbij te halen slaagt Fresco er wél in om verdeeldheid te zaaien onder de critici van de gevestigde orde.

Het besef van de kloof met de lichtzoekers veroorzaakte bij ons zelftwijfel: zullen de Lichtzoekers niet net zo tegen ons aan kijken als wij tegen hen?

Met andere woorden: is onze bezorgdheid over de toekomst van de planeet dan werkelijk niet meer dan een VISIE?

Ineens kunnen wij ons het onbehagen van de professor voorstellen.

De Schaduwdenkers zijn geen zwevers, zoals de Lichtzoekers!

(Fresco: de wetenschap is geen visie, zoals het Schaduwdenken!)

Fresco noemt het Schaduwdenken het halfbroertje van het Lichtzoeken.

Maar laten wij ons dit zomaar vertellen?

Wereldbeeld á la Fresco: er zijn veel Goden in het land van de critici, maar ze zijn allemaal achterhaald, primitief, heidens zo je wilt.

Fresco verraadt zich in deze lezing als een echte monotheïst: alleen de gevestigde(!) Westerse Wetenschap telt.

Ketters vervolgen doet ze niet, want ze is beschaafd.

Alleen een vleugje arsenicum, zo nu en dan.