Ik ben een schaduwdenker (III), dus geen lichtzoeker! (XXL)

Wat is een Lichtzoeker?

Fresco omschrijft het Lichtzoeken als:

Het omhelzen van een persoonlijke weg naar de verlossing van het technologisch kwaad dat ons bedreigt. Zo ligt er een direct, zij het niet voor ieder individu bewuste, verbinding tussen het sombere beeld van de wereldwijde situatie van natuur, voedsel en landbouw en de persoonlijke reacties van de consumenten die zoeken naar een nieuw voedselpatroon en een nieuwe levensstijl.

Mijn sociologisch onderlegde broertje noemt deze nadruk op lifestyle het internaliseren van de “privatisering" van problemen.

Volgens hem wordt het steeds meer aan individuele mensen overgelaten om oplossingen te vinden voor problemen die niet op te lossen zijn.

Bijvoorbeeld grootschalige problemen die vooral sociale oorzaken hebben.

De vraag WIE de problemen gaat oplossen staat hierbij steeds centraal.

In de praktijk is dit helaas meestal degene die het meest (of eigenlijk: als eerste) onder deze (wereld)problemen lijdt.

Anders gezegd: wie het probleem heeft mag het houden.

Over die van overheidswege gestimuleerde privatisering van problemen stuurde Mári me een citaat van de socioloog Zygmunt Bauman (“Wat is het nut van sociologie”, 2014, noot Mári):

De paradox van een progressieve collectivisatie van problemen gekoppeld aan de privatisering van de werktuigen en middelen bedoeld om ze op te lossen. Een paradox die door individuen opgelost zou moeten worden, waarbij de voor de onmogelijke taak werden gesteld (bedenk dat zodra taken bekrachtigd en onvermijdelijk worden ze in een plicht veranderen) om individueel, in hun eentje, uitdagingen te behandelen die uit de maatschappij voortkomen (en alleen maatschappelijk zijn op te lossen). Het resultaat is vergelijkbaar met het aanschaffen van familiebunkers als reactie op een aanstaande nucleaire oorlog.  

Fresco lijkt de bovenstaande redenering om te draaien.

Wat Bauman omschrijft als een enorme verantwoordelijkheid die feitelijk van bovenaf (bottom down) wordt opgelegd, omschrijft zij als “het omhelzen van de persoonlijke weg”.

Een vrijwillige hug met je eigen ondergang, dus.

Waar het over de Lichtzoekers gaat, slaat Fresco dan ook een wat ironische toon aan: 

Auditieve Prozac zonder neveneffecten, met als bijsluiter de zelfhulpgidsen waarin wordt aangespoord tot het voeren van een dialoog met de natuur, waarin wij samen één familie zouden vormen.

Want schrijven kan ze (helaas).

Neem de volgende zin:

De consument maakt een sentimental journey naar ‘vroeger’, dat voor het gemak ongeveer samenvalt met de uitvinding van de fotografie om nog wat visuele houvast te bieden.

Fresco is wat je noemt een waardige tegenstander: zeer intelligent, bijzonder goed onderlegd, van alle markten thuis en ze kan schrijven.

Daarbij lijkt ze zelfs gevoel voor humor te hebben.

  

Ook Mári en Ira erkennen met betrekking tot de Lichtzoekers dat “mevrouw Sickbock” (zoals Ira haar noemt) een punt heeft.

Op 6 juni schrijft Ira:

Het is (helaas) een beetje in de mode om alle ellende in de wereld te bestrijden door met het monster in jezelf te vechten. Dat lijkt mij van een grenzeloze zelfoverschatting. Want soms bevindt het monster zich toch écht buiten je. 

Maar wie of wat is dat monster?

Op dit punt lijkt de kloof tussen Schaduwdenkers en Lichtzoekers onoverbrugbaar.

Volgens Fresco is het Schaduwdenken anti-technologisch, terwijl het Lichtzoeken anti-rationeel is: 

Als verdachte activiteit behoort het denken uitgeschakeld te worden, onder de noemer ‘jezelf leeg maken’.

Authenticiteit, puurheid, natuurlijkheid, eerlijkheid, ongereptheid en eenvoud zijn kernbegrippen in de Lichtzoekerij.

Op de afbeelding een voorbeeld van een project waarin eenvoud, puurheid en authenticiteit een grote rol spelen: een broodbakkerij in een woonwagen. 

De initiatiefnemer, van beroep kunstenaar, is enkele jaren geleden gestart in Amsterdam en heeft nu een tweede woonwagen in Groningen. 

Mobiele bakkerij 'De Eenvoud', Groningen, 2016. Foto Mila Gras-Glas

Fresco lijkt niet veel opte hebben met romantisch gedweep rond eenvoud en natuurlijkheid.

Hoewel ze erkent dat niemand ongevoelig is voor de natuur, doet zij de “vermeende puurheid" van de natuur af als chemische en biologische onzin – een idealisering door al wie leeft in een gebied waar de natuur in planologisch verantwoorde brokjes aan de consument gevoerd wordt, en wie niet zelf het slachtoffer is van overstromingen of stormen of droogte.

Met die laatste zin plaats Fresco zich in één moeite door in de (moreel en ethisch gezien) “goede” hoek, van de mensen die weten waar ze over praten en werkelijk begaan zijn met de bevolkingsgroepen en werelddelen die het het slechts getroffen hebben op deze aarde.

Wat zijn mijn eigen ervaringen met Lichtzoekers?

Ik kom er veel tegen.

Mijn indruk is dat Lichtzoekers op dit moment meer in de roulatie zijn dan Schaduwdenkers.

Misschien komt dit doordat hun intense zoektocht naar individuele oplossingen voor grootschalige (milieu)problemen zo naadloos past in het hedendaagse overheidsbeleid. 

Schaduwdenkers houden zich daarentegen koest, want vinden geen officiële uitlaatklep voor hun "negativiteit".

In het ergste geval zijn de Schaduwdenkers klagers die de eigen verantwoordelijkheid uit de weg gaan en zich afhankelijk opstellen van de overheid.

Want (zelf) doen is in de mode, maar kritiek is zo...negatief.

Voor de gevestigde orde is het licht zoeken dus eerder aandoenlijk dan gevaarlijk. 

Laat maar schuiven dus, die Lichtzoekers. 

Overigens niet zelden gesubsidieerd, bij wijze van experimenten met bottom up.

Hoe dan ook kan de Schaduwdenker niet om de Lichtzoeker heen. 

Want Schaduwdenkers en Lichtzoekers tappen deels uit hetzelfde vaatje.

Je komt ze tegen bij de biologische supermarkt, maar ook in de laatste brokjes ongerepte natuur.

Of op het schoolplein (vooral Jenaplan, Montessori, Vrije School).

Hoewel Lichtzoekers iets vaker voor Vrije scholen lijken te kiezen dan Schaduwdenkers.

Op het eerste gezicht zijn er vooral overeenkomsten.

Je denkt: hee, (eindelijk) een leuk type.

Op het schoolplein, in de straat.

Raakvlakken: beetje alternatief, houdt net als ik van de natuur, van mooie, ambachtelijke dingen en van kleinschaligheid.

De Lichtzoeker heeft een vergelijkbare indruk van de Schaduwdenker.

Ze gaan eens bij elkaar op de koffie.

Maar op de lange duur 'wil het niet'.

De vlakken lijken elkaar niet werkelijk te raken, maar op verschillende niveau's te zweven. 

Dan is het zoeken naar de trap. 

Gesprekken lopen vast op kleine dingetjes, op de toon.

Want terwijl de één zoekt (oplossingsgericht!) en gewoonlijk vindt, denkt (kritiek!) de ander.

Zodra de Schaduwdenker kritische vragen stelt, of een ironische - en bij vlagen helaas zelfs cynische toon - aanslaat, lijkt de Lichtzoeker ineen te krimpen.

Want hoewel de Lichtzoekers eerlijkheid en puurheid hoog in het vaandel hebben, lijken ze niet te houden van de soms wat ongepolijste “negativiteit” van de Schaduwdenker.

Ze lijken het van overheidswege in gang gezette en alom aangemoedigde "zelf doen" dan ook blijmoedig te hebben geïnternaliseerd.

De Schaduwdenker als de olifant in de - pure en onaangetaste - porseleinkast van de Lichtzoeker.

De Lichtzoeker die de Schaduwdenker...te denken geeft.

Als je oplet herken je Lichtzoekers aan hun oogopslag.

Juist als de Schaduwdenker “denkt” dat het echte gesprek begonnen is, laten de ogen van de Lichtzoeker elk vast punt in de ruimte los.

Wie een Lichtzoeker vraagt naar zijn of haar visie loopt de kans dat deze de ogen ten hemel slaat en met gedragen stem iets antwoordt als “Au-then-ti-ci-teit. Hea-ling. Co-ö-pe-ra-tie”.

De Lichtzoeker hecht aan woorden met de eigenschappen van een kapstok.

Woorden waar je alles aan op kunt hangen, al naar het uit komt.

Schaduwdenkers en Lichtzoekers vechten niet tegen dezelfde windmolens.

Fresco merkte al op dat het licht zoeken anti-rationeel is, terwijl het schaduw denken (volgens haar!) anti-technologisch is. 

Hoewel dit laatste volgens mij niet klopt (ik denk dat het schaduw denken zich vooral verzet tegen gedachteloosheid) beperk ik me nu even tot de Lichtzoekers.

Hoewel de groep evenals de Schaduwdenkers zeer divers is, lijken ze elkaar in bepaalde principes te vinden. 

Zo staat in de Volkskrant (Sir Edmund, 25 juni 2016) een artikel over de groeiende groep mensen die weigert om hun kinderen te laten vaccineren.

Volgens de krant zijn deze weigeraars moeilijk in een hokje te stoppen:

Er zitten spirituele ouders bij, anarchisten en holisten en 'gewoon' eigenwijze types die niets voor zoete koek nemen. Ze leven en eten bewust, vinden de wetenschap te sturend of 'kiezen voor vertrouwen en liefde in plaats van angst'. Wat deze ouders in al hun diversiteit gemeen lijken te hebben: een sterke hang naar autonomie en een groot wantrouwen tegen instituties als het RIVM. Het is een groep mensen die een zeker ongemak voelt bij de moderne maatschappij. 

Oftewel: een groep mensen die de persoonlijke weg omhelst, zoals Fresco de Lichtzoekers typeert.

Naast strenge Protestanten hebben we er dus een nieuwe groep vaccinatie-weigeraars bij: de Lichtzoekers. 

De Volkskrant omschrijft deze mensen als navolgers van Rousseau, die dweepte met de wilde mens en - al eeuwen geleden! - een nostalgisch verlangen voelde naar het pre-industriële tijdperk. 

Door de hedendaagse lichtzoekers wordt het puurheids-ideaal doorgetrokken naar het lichaam. 

Een gezond lichaam is als een romantisch landschap: onaangetast.

De injectienaald als symbool voor natuurbederf. 

Een vorm van milieubederf, als een boortoren naar gas, of olie, in het landschap. 

Ik heb niets met deze groep mensen, hoe groot mijn liefde voor de natuur en voor onaangetaste landschappen ook is.

De moderne wetenschap heeft de meeste levensbedreigende infectieziektes uitgebannen.

Gelukkig maar.

Ik heb dan ook nooit overwogen om Do (mijn dochter) niet te laten vaccineren. 

Interessant is de observatie van de Volkskrant-journalist dat de vaccinatieweigeraars zich gedragen als free riders, een begrip uit de economie. 

In een tijd en op een plek waarin de meeste mensen hun kinderen wél laten inenten kunnen zij het zich (als kleine en qua tijd en plek bevoorrechte elite!) veroorloven om hun eigen kinderen "puur" te houden.

Zolang de dekkingsgraad van de vaccinaties 90% is, is er immers weinig gevaar. 

Het is niet moeilijk om te voorspellen wat Fresco van deze vaccinatie-weigeraars denkt.

De journalist legt in dit artikel de vinger op de zere plek van het licht zoeken: het lift mee op de verworvenheden van technologie en wetenschap, maar keert zich er vervolgens - vanuit een instinctieve afkeer van complexiteit - vanaf. 

In mijn volgende blog ga ik - met behulp van de filosofe Hannah Arendt - dieper in het op de vijand van de schaduwdenkers: de gedachteloosheid.